نوروز، جشن باستانی است که جایگاه ویژه‌ای دارد و همیشه با استقبال پرشکوه مردم روبرو شده است. جشن نوروز طبق شواهد موجود، در زمان هخامنشیان در تخت جمشید برگزار میشده و حتی نگاره‌هایی که بر دیوارهای تخت جمشید نقش بستهاند، نشان از برگزاری این جشن می‌دهند. اما از برخی منابع برمی‌آید که نوروز، قبل از هخامنشیان نیز وجود داشته است.
«نورا الیزابت مری بویس» – پژوهشگر برجسته در رشته مطالعات آیین زرتشتی – می‌گوید: گاه‌شماری مذهبی در ایرانِ عصر کافران، رواج داشته که ظاهراً قدمت آن به روزگاران هند و ایرانیان می‌رسد و از قرار معلوم، هندوها و ایرانیان گاه‌شماری مذهبی مشترک داشته‌اند.
اسطوره‌شناس مشهور «جان هیلنز» می‌گوید: از کاخ تخت جمشید به ندرت برای مسائل سیاسی و مقاصد اداری استفاده میشده است و این مکان، تنها مرکز برگزاری آئین‌ها بوده است؛ یعنی صحنه اجرای جشنهای سالانه که مردمان تحت لوای امپراطوری هخامنشی در آنجا گرد می‌آمدند تا دیون خود را بپردازند و وفاداری خود را به شاهنشاه نشان دهند.
«مری بویس» در مورد تخت جمشید می‌نویسد: مشخصات گوناگون بناها و تندیس‌ها پاره‌ای از نظام آئینی سال است که بر لوحۀ سنگها عینیت داده شدهاند. بر تمامی دیوارهای تخت جمشید، دعایی مفصل و طولانی نوشته شده است که به نوعی، رویای هخامنشیان در رابطه با روز نو و زندگی نو، با آن به یادگار گذاشته شده است.
چهارشنبه سوری / چارشنبه سوری
ظاهراً چهارشنبه‌سوری برگرفته از آئین‌های کهن ایرانیان است که در میان اقوام آریایی (ماد، پارس و پارت) رواج داشته است. کلمه “سور” در زبان کوردی به معنی “سرخ” است که ریشه و نژاد مردم کورد به مادها برمی‌گردد که از اقوام آریایی است. در ایران باستان، در پایان هر ماه جشن و پایکوبی به نام “سور” مرسوم بوده است و کم‌کم به تدریج جشن “سور” کم رنگ و در نهایت، تنها به چهارشنبه‌سوری آخر سال محدود شد.
امروزه ایرانیان، آخرین سه‌شنبه سال خورشیدی را با برافروختن آتش و پریدن از روی آن، به استقبال نوروز می‌روند. مردم در شب چهارشنبه‌سوری در کوی و برزن آتش‌های بزرگ می‌افروزند و از روی آن می‌پرند و ترانه “سرخی تو از من/زردی من از تو” را می‌خوانند.
سیزده نوروز / سیزده بدر
اساس تقسیم‌بندی سال ایرانیان، بر دوازده ماه و هر ماه مشتمل بر سی روز است. دوازده روز نوروز، نماد دوازده ماه سال است و سیزده نوروز نماد آشوب اَزلی پیش از آفرینش است. از آنجا که هر نوع آشوب پیش از نظم گرفتن، نحس محسوب می‌شود و این بی‌نظمی در روز سیزده نوروز است که گفته شده که دنیا پس از آن، رو به نظم می‌گذارد. به آب انداختنِ سبزه‌های تازه و به هم گره زده شده در سیزده نوروز یا سیزده بدر، نماد هدیه به ایزدِ آب یا «ناهید» است و گره‌زدن سبزه برای باز شدن بخت، تمثیلی برای پیوند زن و مرد برای تسلسل نسل‌ها است و مسابقه‌های اسب‌دوانی، یادآور کشمکش ایزد و دیو خشکسالی است.
روز سیزده بدر که “تیرروز” نام دارد، متعلق به فرشته یا امشاسپند یا ایزدسفیدِ مقدس است که در متون قدیمی پهلوی و اوستا “تیشتر” نام دارد. هیچ یک از روزهای سال در فرهنگ ایرانیان، نحس یا شوم شمرده نشده است و همچنین در هیچ یک از متون کهن و نوشتار هیچ نویسنده‌ای، از «سیزده بدر» به بدی یاد نکرده‌اند.
- نویسنده : دکتر جمال یوسفی
